Tình trạng tắc nghẽn và thiếu hụt nguồn cung than có thể xảy ra mạnh mẽ nhất ở Ba Lan và Đức.
Khủng hoảng than đang rình rập châu Âu
Theo trang Politico (Mỹ), khi châu Âu phải đối mặt với cuộc khủng hoảng năng lượng tồi tệ nhất trong nhiều thập kỷ do ảnh hưởng của cuộc xung đột ở Ukraine, chính phủ các nước châu Âu đang phải tranh thủ tích trữ khí đốt cho mùa đông. Nhưng một loại nhiên liệu khác cũng có thể sớm trở nên thiếu hụt: than.
Mặc dù loại nhiên liệu gây ô nhiễm cao này đã bị loại khỏi chính sách năng lượng của Liên minh châu Âu (EU) nhằm tìm cách cắt giảm lượng khí thải, nhưng mức tiêu thụ than vẫn đang gia tăng khi một số quốc gia, bao gồm cả Áo và Hà Lan, tái khởi động các nhà máy nhiệt than cũ hoặc tăng công suất của các nhà máy hiện có để tiết kiệm khí đốt.
Vấn đề là EU sẽ sớm mất đi nhà cung cấp than lớn nhất của mình: Khối này đã áp đặt lệnh trừng phạt đối với than của Nga vào tháng 4 và cấm nhập khẩu thêm bắt đầu từ ngày 10/8.
Điều đó có nghĩa là 2 triệu tấn than mà EU nhập từ Nga vào cuối tháng 7 sẽ là chuyến hàng cuối cùng, Alex Thackrah – nhà phân tích than cấp cao tại công ty tư vấn thị trường Argus Media – cho biết.
Thêm vào đó là những thách thức nghiêm trọng về hậu cần trong việc tìm nguồn cung ứng và vận chuyển nhiên liệu từ nơi khác đến, và “chắc chắn sẽ là một thách thức để có đủ than trong mùa đông này”, ông Thackrah nói.
Ông Thackrah nhận định, Indonesia, Nam Phi và Colombia đều là những nhà cung cấp tiềm năng, nhưng các nước EU sẽ phải trả giá “cực cao” để mua được loại than có nhiệt lượng lớn thường được sử dụng trong khối.
Giá than tại sàn API2 Rotterdam – được coi là tiêu chuẩn của châu Âu – đạt mức 380 USD/tấn vào tuần trước, đã tăng hơn bốn lần so với cùng kỳ năm ngoái.
Mark Nugent – một nhà phân tích của công ty môi giới tàu biển Braemar – cho biết, EU cũng sẽ phải đối mặt với “sự cạnh tranh gay gắt” từ các đối thủ như Ấn Độ và Hàn Quốc.
Các vấn đề hậu cần cũng có nguy cơ làm phức tạp thêm tình hình.
Theo ông Thackrah, phần lớn than của EU – đến qua các cảng ở Amsterdam, Rotterdam (Hà Lan) và Antwerp (Bỉ) – đi dọc sông Rhine (Đức) bằng sà lan. Và nhiệt độ cao bất thường trong tháng qua đã làm giảm mực nước sông xuống 65 cm, buộc các sà lan phải giảm 2/3 lượng hàng vận chuyển.
Nhà phân tích Nugent cho biết, mặc dù các nhà máy điện thường có kho dự trữ của riêng họ, và lượng than không thể giao thường được lưu trữ tại các cảng để chờ vận chuyển tiếp, nhưng tồn kho tại các cảng châu Âu đã gần đạt mức tối đa.
Theo số liệu từ Hiệp hội thương mại than đá Euracoal, khoảng 8 triệu tấn than hiện đang bị mắc kẹt tại các cảng châu Âu.
Đức và Ba Lan dễ gặp khủng hoảng nhất
Rudolf Juchelka – giáo sư địa lý kinh tế tại Đại học Duisburg-Essen – cho biết, tình trạng thiếu hụt than ở Đức – chiếm 37% tổng lượng tiêu thụ than cứng và than non của EU vào năm ngoái – sẽ gây khó khăn đặc biệt cho ngành công nghiệp thép và hóa chất. Việc phát điện cũng sẽ bị ảnh hưởng, nhưng ở mức độ nhẹ hơn.
Ông Juchelka cũng cảnh báo rằng, chính phủ Đức có thể buộc phải thực hiện các biện pháp phân bổ năng lượng nghiêm ngặt hơn nếu Nga cắt nguồn cung cấp khí đốt hoặc các vấn đề hậu cần tiếp tục gây khó khăn cho việc vận chuyển than.
“Nếu những điều đó kết hợp với nhau… thành một hiệu ứng lớn, thì sẽ có vấn đề”, ông Juchelka nói.
Người phát ngôn của Bộ Khí hậu Đức cho biết, các đơn vị điều hành nhà máy điện đã bảo đảm với chính quyền rằng họ có đủ than dự trữ để bù đắp cho lượng than bị thiếu hụt từ Nga. Chính phủ Đức cũng đã đưa ra một quy định mới nhằm ưu tiên các chuyến hàng năng lượng hơn các loại hàng khác trong trường hợp xảy ra khủng hoảng.
Trong khi đó, ở Ba Lan, chính phủ nước này ngập trong bê bối vì không kịp thời xây dựng nguồn dự trữ than của đất nước.
Theo cuộc điều tra của hãng thông tấn Ba Lan Onet, vào đầu tháng 3, Nội các của Thủ tướng Ba Lan Mateusz Morawiecki đã cảnh báo ông rằng việc trừng phạt than của Nga có thể dẫn đến sự thiếu hụt lớn, đồng thời thúc giục xây dựng một kho dự trữ than chiến lược mới. Nhưng Thủ tướng Morawiecki đã không hành động theo cảnh báo.
Theo Robert Tomaszewski – nhà phân tích năng lượng cấp cao của Polityka Insight, khoảng 2 triệu hộ gia đình ở Ba Lan vẫn dựa vào than cứng để sưởi ấm, với mỗi hộ tiêu thụ trung bình 3 tấn than/mùa đông. Trước khi xung đột Nga – Ukraine bùng nổ, Ba Lan đã nhập khẩu khoảng 7 triệu tấn than/năm từ Nga cho mục đích này.
Ông Tomaszewski nói, với việc lệnh cấm của EU đối với than của Nga sẽ có hiệu lực từ ngày 10/8, “có nguy cơ rất lớn là sẽ không đủ than cho một số hộ gia đình”, và ước tính rằng Ba Lan sẽ thiếu hụt từ 1 triệu đến 2 triệu tấn than trong mùa đông năm nay.
Trong một nỗ lực để xoa dịu tình hình, Thủ tướng Ba Lan Morawiecki tuần trước đã tuyên bố rằng, các hộ gia đình bị ảnh hưởng sẽ nhận được số tiền hỗ trợ mua than trị giá 3.000 złoty (khoảng 15 triệu VNĐ) và yêu cầu các công ty than quốc doanh mua 4,5 triệu tấn than tính đến ngày 31/8.